مریم عمید خراسانی ; یک زن، یک داستان

طلوع یک صدا در سکوت: معرفی مریم  عمید خراسانی

در روزگاری که حضور زنان در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی با محدودیت همراه بود، زنی از دل خراسان برخاست که بی‌صدا نماند. مریم عمید خراسانی، نخستین زن روزنامه‌نگار ایرانی، در اوایل قرن چهاردهم قمری با تأسیس نشریه‌ای ویژه برای بانوان، راه تازه‌ای در دنیای مطبوعات گشود.

او نه فقط یک روزنامه‌نگار، بلکه معلمی بود برای نسلی از زنان که می‌خواستند دیده شوند، شنیده شوند و سهمی در ساختن آینده داشته باشند

مریم عمید تنها دختر میر سید رضی سمنانی ملقب به «رئیس‌الاطباء»، پزشک قشون ناصرالدین شاه و خواهر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه (اولین نماینده سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی) بود. او در سمنان زاده شد و تحصیلات اولیه را نزد پدرش فرا گرفت. پس از آن ضمن ادامه تحصیل، زبان فرانسه و عکاسی را نیز آموخت.

در ۱۶ سالگی به ازدواجی ناخواسته با حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور از شاهزادگان قاجار تن داد، که پس از یک سال از او جدا شد. ۷ سال پس از آن با یکی از روشنفکران آن زمان به نام قوام‌الحکماء ازدواج کرد. پس از چند سال قوام‌الحکماء از دنیا رفت و مزین‌السلطنه به تنهایی سرپرستی دو فرزندی را که از دو ازدواج خود داشت به عهده گرفت

تولد «دانش»: نخستین نشریه زنانه ایران

در سال ۱۳۲۰ هجری قمری (برابر با حدود ۱۹۰۲ میلادی)، مریم خانم عمید خراسانی نشریه‌ای را به‌نام «دانش» در تهران منتشر کرد.

•  «دانش» نخستین نشریه‌ای بود که به‌طور خاص برای زنان منتشر می‌شد.
•  مطالب آن به موضوعاتی مانند آموزش دختران، تربیت فرزند، بهداشت خانواده، ازدواج، حقوق زنان و ادبیات می‌پرداخت.
•  زبان ساده و قابل‌فهم نشریه، باعث محبوبیت آن در میان زنان طبقه متوسط و فرهنگی شد.

یک زن، چند نقش:

مریم خانم فقط مدیر مسئول و صاحب‌امتیاز نشریه نبود، بلکه خودش نویسنده، ویراستار و فعال فرهنگی نیز بود.

او در مقاله‌هایش، زنان را به کسب سواد، استقلال فکری، آگاهی از حقوق و حضور فعال در جامعه تشویق می‌کرد. در دورانی که زنان حتی از داشتن نام در اسناد رسمی محروم بودند، مریم عمید خراسانی از پشت صفحات چاپی، بانوان ایرانی را به آینده‌ای روشن‌تر فرا می‌خواند.

تأثیرگذاری فراتر از کاغذ

نشریه «دانش» به الگویی برای نشریات زنانه‌ی بعدی تبدیل شد.
فعالانی همچون صفیه فیروز، محترم اسکندری، محترم مصاحب، و سلطنت‌النساء دولت‌آبادی، هرکدام از این مسیر الهام گرفتند.

نوشته‌های مریم خانم نقشی مؤثر در شکل‌گیری تدریجی جنبش‌های فکری و اجتماعی زنان ایفا کرد و صدای او، صدای نسلی شد که خواهان حق یادگیری، حق دیده‌شدن، و حق تصمیم‌گیری بود.

مریم عمید ملقب به مزین السلطنه که نخستین روزنامه‌نگار زن ایران به حساب می‌آید بعد از تعطیلی هفته‌نامه دانش در سال ۱۲۹۲ خورشیدی نشریه شکوفه را منتشر کرد. در صفحه اول و شناسنامه نشریه این عبارت دیده می‌شد:

«صاحبه امتیاز و مدیر مسئوله مزین السلطنه صبیه مرحوم آقا میرزا سید رضی رئیس‌الاطبا، روزنامه‌ایست اخلاقی، ادبی، حفظ الصحه اطفال، خانه‌داری، بچه داری، مسلک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان راجع به مدارس نسوان عجالتاً گاهی دو نمره طبع می‌شود»

یادگاری از یک زن پیشرو

با اینکه اطلاعات دقیقی از زمان فوت یا سال‌های پایانی زندگی مریم عمید در دست نیست، اما اثر او بر تاریخ زنان ایران، واضح و ماندگار است.

او از نخستین کسانی بود که باور داشت «قلم» می‌تواند برای زنان، همان قدر قدرت داشته باشد که برای مردان. نشریه «دانش» امروز، نه فقط یک مجله قدیمی، بلکه سندی تاریخی از شروع جنبش آگاهی‌بخش زنان ایرانی است.

دانشنامه الکترونیکی زنان – سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
portals.nlai.ir/zanan/index.php?title=

مطالعه:زینت جهانشاه، نخستین طراح مد ایرانی